ایران به عنوان دروازه تجارت و ترانزیت منطقه از مزیت های بسیار زیادی در این زمینه برخوردار است. ولی نبود راه های مواصلاتی مناسب با كشورهای همسایه تجارت و ترانزیت خارجی را تحت تأثیر خود قرار داده است. در این میان جاده بار عمده تجارت با سایر كشورهای منطقه را بر دوش دارد كه به دلیل طولانی و پرهزینه شدن تردد هزینه تمام شده بالایی دارد. از این رو برنامه ریزان و دولتمردان كشور با هدف قراردادن خطوط ریلی سعی درجایگزین كردن آن با جاده دارند.
راه آهن به دلیل امكان حمل و نقل انبوه كالا و سرعت بالای آن راهی پرمزیت در ترانزیت خارجی محسوب می شود. اتصال راه آهن ایران به عراق كه از سال گذشته عملیات اجرایی آن آغاز شده است و همچنین طرح رینگ ریل دریای خزر در همین راستا ارزیابی می شود.
? طرح راه آهن سنگان - هرات
یكی دیگر از پروژه هایی كه راه آهن ایران را به كشورهای همسایه متصل می كند راه آهن سنگان به هرات است كه از طریق آن خطوط ریلی ایران تا شهر مهم هرات در افغانستان ادامه می یابد. این طرح در دو بخش داخلی و خارجی برنامه ریزی شده است. این راه آهن با مجموع 191 كیلومتر طول در دو بخش احداث می شود.بخش داخلی این خط آهن در داخل خاك ایران به طول 76 كیلومتر از ایستگاهی به نام خواف درتربت حیدریه و از راه آهن بافق - مشهد منشعب شده و به سمت مرز افغانستان امتداد می یابد. بخش دوم این خط آهن كه در داخل خاك افغانستان قرار دارد از مرز تا شهر هرات، 115 كیلومترطول دارد.
از آنجایی كه كشور افغانستان فاقد راه آهن است و هنوز زیرساخت های حمل و نقلی مناسب ندارد این طرح می تواند آینده افغانستان را به ایران گره بزند. دراین طرح به دلیل این كه مشخصات فنی اعم از عرض خطوط ریلی براساس استانداردهای كشور ایران طراحی شده است در آینده مشكلی كه در حال حاضر برای اتصال با كشورهای شمالی آسیای میانه با آن مواجه هستیم پیش نخواهد آمد. براین اساس خطوط ریلی كشور افغانستان كه دوره بازسازی پس از جنگ را سپری می كند ادامه راه آهن ایران به شمار خواهد رفت.
? جا به جایی سالانه 25 هزار مسافر
طرح اتصال راه آهن ایران به افغانستان نقش مهمی در تجارت و ترانزیت منطقه دارد. از آنجا كه كشور افغانستان دوران بازسازی خود را سپری می كند نیاز مبرمی به انتقال كالاهای مورد نیاز خود دارد كه با اتمام و بهره برداری راه آهن سنگان به هرات این مهم با سرعت و امنیت بیشتری انجام خواهدشد.
براساس برآورد وزارت راه و ترابری در سال اول بهره برداری این طرح جابه جایی سالانه 800 هزار تن بار و 25 هزارمسافر پیش بینی شده است كه طی سال های بعد و با توجه به ظرفیت های موجود رشد قابل ملاحظه ای خواهد داشت.
با توجه به سال ساخت این پروژه از خطوط ریلی با سرعت نسبتاً بالا استفاده خواهد شد حداكثر سرعت پیش بینی شده قطارهای مسافری در این مسیر 160 كیلومتر در ساعت و قطارهای باری 120 كیلومتر در ساعت خواهد بود كه این سرعت بالا نقش مهمی در افزایش ظرفیت های موجود در بخش بار و مسافر خواهد بود.
? مزایای طرح
راه آهن سنگان ـ هرات به دلیل موقعیت خاص منطقه ای مزایای زیادی برای دو كشور به همراه خواهد داشت: بهبود سرعت و ایمنی حمل ونقل بین دو كشور و افزایش امنیت منطقه ای یكی از مهم ترین مزایای این طرح محسوب می شود. با توجه به جنگ زدگی و نبود امنیت كافی در افغانستان تردد از طریق جاده از امنیت بالایی برخوردار نیست و استفاده از حمل ونقل ریلی علاوه بر افزایش سرعت تردد، از امنیت بالایی نیز برخوردار است.
از سوی دیگر این خط آهن امكان جذب بارهای ترانزیتی بین افغانستان و دریاهای آزاد و قاره اروپا را فراهم می كند. همانگونه كه اشاره شد افغانستان به دلیل انجام پروژه های متنوع بازسازی نیازمند واردات كالا با حجم بالایی است تا توانایی اجرای پروژه های عمرانی پس از جنگ را داشته باشد. از سوی دیگر سایر كشورهای منطقه و قاره اروپا رغبت زیادی برای ارسال كالا و خدمات به این كشور دارند. چرا كه افغانستان به دلیل ورود به دوره ثبات سیاسی بازار خوبی برای كالاهای سایر كشورها محسوب می شود.
همچنین بهره برداری از این طرح علاوه بر مزایای اقتصادی از لحاظ سیاسی و مناسبات بین المللی نیز تأثیر بسیار زیادی در منطقه خواهد داشت.
? هزینه های اجرا
برآورد اولیه هزینه احداث زیرسازی كل محور این طرح براساس فهرست بها سال ، 51184 میلیاردریال است. همچنین برآورد هزینه احداث قیمت های بین المللی مندرج در تفاهم نامه ایران و افغانستان مجموعاً 208 میلیون دلار است كه در چهار قطعه اجرا خواهد شد.
قطعه اول این پروژه به طول 33 كیلومتر با 33 میلیون دلار، قطعه دوم به طول 43 كیلومتر با 45 میلیون دلار، قطعه سوم به طول 61 كیلومتر با 75 میلیون دلار و قطعه چهارم به طول 52 كیلومتر با 55 میلیون دلار هزینه برآورد شده است.
معاون شركت ساخت و توسعه زیربناهای حمل ونقل كشور در این باره می گوید: هزینه های اجرای پروژه اتصال راه آهن ایران به افغانستان در دو بخش داخلی و خارجی محاسبه شده است.
حسین تهرانی می افزاید: اعتبار مورد نیاز برای اجرای بخش داخلی پروژه در قالب بودجه های سنواتی دیده شده است كه البته رقم آن برای اجرای سریع پروژه ناكافی است.وی تصریح می كند: از طریق منابعی كه دولت ایران برای بازسازی افغانستان در نظر گرفته است پروژه مربوط به داخل خاك افغانستان اجرا خواهد شد.
معاون شركت ساخت و توسعه زیربناهای حمل ونقل كشور با اشاره به این كه در حدود 30میلیاردتومان در این طرح بدهی به پیمانكاران مربوطه داریم، تأكید می كند: در صورتی كه منابع كافی برای این پروژه كه یك پروژه نیمه تمام محسوب می شود، تخصیص یابد تا پایان سال 87 می توان این پروژه را به اتمام رساند.
تهرانی یادآوری می كند: قرار است از محل منابع لایحه مدیریت مصرف سوخت بودجه بیشتری به این طرح اختصاص یابد.وی در خصوص میزان پیشرفت فیزیك این طرح می گوید: بخش داخلی این پروژه در حال حاضر 15 درصد پیشرفت فیزیكی دارد و پیمانكار مربوطه با سرعت در حال انجام كار است.
وی اضافه می كند: اجرای پروژه در داخل خاك افغانستان نیز آغاز شده و توسط پیمانكار در حال اجراست.
وی در پایان خاطرنشان می كند: برای تخصیص بهینه منابع اجرای این پروژه در چهار فاز تعریف شده است كه در داخل خاك افغانستان در ابتدا فاز اول آن در حال اجراست.